De geschiedenis van Buurse

Buurse
Buurse is een klein dorp met een omvangrijk buitengebied. Het totale gebied is onderverdeeld in de 'noaberschoppen' Harmollenend. Pinhamershook, de Kom, Siberië, Porik, De Noor, De Mäö, Brook, Eersink’s Höfte, ‘n Oldenhof, De Broam en ‘t Markslag. In dat licht bezien is het vreemd dat de Topografische atlas Overijssel alleen expliciet Den Braam en Harmöle als 'plaats' (en daarmee in dit geval buurtschap) heeft benoemd. Vermeld er geen een of vermeld ze allemaal...

Naam inwoners
Inwoners van Buurse heten Buursenaren.
Bijnaam: Parel van Haaksbergen.

Oudere vermeldingen
1188 ingevoegd eind 13e eeuw Burse, 1195 de Bursen, 1220 Burse, 1379-1382 Buerse, 1381-1383 Buoerse, 1412 Buerze, 1700 kopie 1771 Beurse, 1795 Buurſe, 1825 Buurse, 1832 Buurze, 1846 Buurse, 1917 Buursse*, 1929 Buurse.
* Vermoedelijk een misspelling in de ‘Wet tot ontginning van steenzout bij Buursse' want deze spelling komt verder niet voor.

Naamsverklaring
Betekenis onzeker. Misschien een afleiding van een nevenvorm van brus, bors 'kreupelhout'. Vergelijk Brust (B) 825 kopie 941 Bursitia dat is ontstaan uit het Germaanse bursitja-* 'plaats waar moerasrozemarijn groeit'.(1) Aangezien moerasrozemarijn in Nederland niet in het wild voorkomt, neemt men aan dat Burse een gebied was waar veel bors (gagel) groeide.
* Gereconstrueerde vorm.

Statistische gegevens
- In 1840 had Buurse 110 huizen met 676 inwoners.
- Tegenwoordig heeft Buurse ca. 500 huizen met ca. 1.500 inwoners. 

Geschiedenis van Buurse
De eerste bewoning rond het huidige dorp Buurse stamt waarschijnlijk uit de 8e eeuw voor Christus. De hoger gelegen vruchtbare gronden langs de Buurserbeek leenden zich goed voor een nederzetting. Lang was de Buurserbeek de enige vorm van infrastructuur in het verder natte veengebied. Tussen de veengebieden bevonden zich hier en daar ook velden, die door de bewoners werden gebruikt voor de landbouw. Om het gebruik van de gezamenlijke gronden van de buurschap te formaliseren wordt in de 13e eeuw de marke Buurse opgericht. De marke is een van de 6 marken die het richterambt Haaksbergen telt.

Staatsrechtelijke en bestuurlijke ontwikkeling van Buurse
Lang bleef de situatie in de buurschap ongewijzigd. Dat veranderde echter in de Franse tijd (1795-1814). Niet alleen verloor de marke haar bestuursrechtelijke functie, daarnaast werd na de oprichting van het Koningrijk Holland in 1806 bij wet van 13 april 1807 de nieuwe indeling van het koninkrijk bekend gemaakt. In deze wet werd onder meer bepaald dat de Buurserbeek en Schipbeek de nieuwe grens tussen de departementen Overijssel en Gelderland zouden vormen. Het zuidelijke deel van de buurschap ging vanaf 18 juli 1807 onder het departement Gelderland vallen. Dit deel van Buurse viel sindsdien bestuurlijk onder de Heerlijkheid Borculo en werd bij de instelling van gemeenten in 1811 onderdeel van de gemeente Neede. Nadat Nederland zijn zelfstandigheid had herwonnen maakte Soeverein Vorst Willem bij Besluit van 6 september 1814 de grenswijziging van 1807 ongedaan. Per 19 september 1814 behoorde het zuiden van de buurschap Buurse weer bij Overijssel en werd het onderdeel van de in april 1811 ingestelde gemeente Haaksbergen.

Het dorp Buurse
De buurtschap Buurse wordt in 1852 een dorp wanneer op de Buurser Es nabij de buurtschapsschool een (RK) kerk wordt gebouwd. Enkele jaren later, in 1855, krijgen ook de hervormde bewoners van het dorp hun eigen noodkerk, die twee jaar later wordt vervangen door het huidige kerkgebouw aan de Alsteedseweg. Het dorp wordt hierdoor gesplitst in een katholiek en een hervormd deel waar zich in de eerste helft van de 20e eeuw lintbouwing langs de bestaande infrastructuur ontwikkelt. De beide delen werden gescheiden door een es en waren door middel van een zandweg met elkaar verbonden.
Het katholieke deel van het dorp begint zich na de Tweede Wereldoorlog te ontwikkelen. Eind jaren zestig wordt de lintbebouwing doorbroken door de aanleg van de Esstraat, welke in de jaren zeventig wordt voortgezet met plan De Noor. In de laatste twee decennia worden daarna de Wolterinksbree en als laatste het Kleuvert en Gaarden aangelegd. Het hervormde deel van Buurse heeft zich in deze tijd nauwelijks ontwikkeld. Het lint heeft zich in de loop der jaren iets verlengd en is door middel van inbreiding aan met name de noordzijde van de Alsteedseweg vormgegeven. (© Andreas Bartelink)

Dorpslan Buurse
Het Dorpsplan Buurse (2009) schetst de voor het dorp wenselijke ontwikkelingen voor de komende jaren.

Buurser Es
De gemeente Haaksbergen was voornemens om op het zuidelijke deel van de Buurser Es, in de oksel van de Broekheurnerweg en de Alsteedseweg, het plan Buurse-Zuid te ontwikkelen. Provincie en vervolgens de Raad van State hebben de plannen echter in 2010 resp. dec. 2011 deels afgekeurd. Het ging in Buurse om de bouw van 44 nieuwe woningen op een waardevolle es aan de rand van het dorp. Daarbij was te weinig rekening gehouden met de ruimtelijke kwaliteit en de gebiedskenmerken zoals die voor dit gebied staan omschreven in de omgevingsverordening. Bovendien toonde het plan onvoldoende aan dat er zwaarwegende sociaaleconomische redenen zijn om juist op de es te bouwen. Uit nadere studies blijkt nu dat het mogelijk is te voorzien in de woningbouwbehoefte van Buurse op een wijze die rekening houdt met de Buurser Es en met respect voor het landschap. Dat kan in de vorm van kleinschalige woningbouw.

Bezienswaardigheden
- RK kerk Maria Praesentatie (Broekheurnerweg 46).
- De Nederlands Hervormde Maranathakerk (Alsteedseweg 55) uit 1857 wordt eind 2014 aan de eredienst onttrokken. De protestanten uit Buurse kerken in het vervolg in Haaksbergen.
- Slagboom grensovergang Buurse/Beßlinghook (Alsteedseweg, nabij nr. 64).
- Buurse heeft 4 rijksmonumentale boerderijen: 2 aan de Alsteedseweg (nrs. 50 en 60), 1 aan de Haaksbergerweg (nr. 13) en 1 aan het Bommelaspad (nr. 7) en 1 rijksmonumentale schuur (aan de Zendvelderweg tegenover nr. 7).

Natuurlijke ontwikkeling

Het Buurserzand
t Buurserzand (NW van Buurse) en het Haaksbergerveen / Buurserveen (ZW van Buurse, ZO van Haaksbergen) worden gezamenlijk als 1 Natura 2000-gebied beschouwd (dat is een natuurgebied dat beschermd wordt vanuit EU-richtlijnen). In het Buurserzand komt heide op stuifzand voor. Het Haaksbergerveen is een gebied met veenputten. Tijdens de ruilverkaveling is de Zoddebeek heringericht om water langer vast te houden. De stuwen gingen eruit en zijn vervangen door cascades van stenen. De beek is ondieper gemaakt en kan weer meanderen. Het gebied Haaksbergerveen en Buurserzand is samen 1200 hectare groot. Waneer ook het Witte Veen toegevoegd wordt zal het gebied 1551 hectare omvatten. Tijdens de ruilverkaveling is het hele Haaksbergerveen voorzien van een buffer van 50 tot 300 meter rond het natuurgebied.

De Paardenbroekleiding
De Paardenbroekleiding is één van de drie beken die door het Buurserveld liepen. Het Buurserveld is een deel van het natuurgebied Buurserzand. In 2009 is de Paardenbroekleiding dichtgegooid. Het water dat vroeger door de beek stroomde, loopt nu langzaam over het weiland naar de Hagmolenbeek. Het gebied wordt hierdoor natter en er onstaat waardevolle natuur. Doordat het water langer wordt vastgehouden in het gebied, is er ook water in drogere perioden. Voor de werkzaamheden werd het water uit de sloten en beken redelijk snel afgevoerd met als gevolg dat er veel grondwater werd onttrokken en de omgeving verdroogde. Site over het Buurserzand van beheerder Natuurmonumenten.

Hegebeek
Een deel van de gekanaliseerde Hegebeek op grondgebied van Natuurmonumenten heeft haar natuurlijke loop teruggekregen. Het is nu een ondiepe, kronkelende beek die twee gebieden van Natuurmonumenten weer met elkaar verbindt: het Witte Veen en het Buurserzand. Planten en dieren kunnen zich nu makkelijker van het ene naar het andere gebied verspreiden. Het waterschap zorgde ervoor dat de voedselrijke bovenlaag op het voormalige landbouwperceel werd afgegraven, zodat het kale zand van het beekdal weer aan de oppervlakte kwam. In het kale zand zitten vele zaden die nu weer kunnen ontkiemen. Het zal waarschijnlijk niet lang duren voor de eerste zonnedauw, een zeldzaam vleesetend plantje, verschijnt. De beek is bovendien verbreed en ondieper gemaakt, waardoor het water in het beekdal langer wordt vastgehouden. De beekdalbodem zal zich naar verwachting bovendien nog langzaam ophogen, waardoor het water nog minder snel wordt afgevoerd. De vernatting van de beekoevers is bijzonder gunstig voor de natuur. Planten als parnassia en beenbreek, die sterk afhankelijk zijn van voldoende en schoon water, krijgen nu weer volop kansen. Ook amfibieën, libellen en verschillende vogelssoorten profiteren van de vochtige omstandigheden. De nieuwe vistrap die het waterschap in de Hegebeek heeft aangelegd, heeft een dubbelfunctie; vissen kunnen veilig passeren en het water wordt geremd. Hierdoor doet het nieuwe stroomdal tevens dienst als retentiegebied: bij hevige neerslag bijvoorbeeld is er plek voor 3.000 m3 water. Zo wordt wateroverlast voor de omringende gronden zoveel mogelijk voorkomen. Met dit "renovatieproject" van de Hegebeek snijdt het mes dus aan vele kanten.

Harrevelderschans
De Harrevelderschans ligt tussen Haaksbergen en Buurse, aan het Buurserzand. Het is een schans, bedoeld om de oude weg naar Deventer te kunnen verdedigen. Hoe het eraan toeging, vroeger, wordt nagespeeld in het volgende filmpje.

 Video M. Maathuis, 2 oktober 2008 https://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=IVQB0Q-IiYU

LINKS
Als u zich nader wilt verdiepen in de geschiedenis van Buurse, kunt u terecht bij de volgende instanties en sites:

- Heemkundegroep Arfgood Buurse
- www.buurse.nl
- http://hennepe.jouwweb.nl/twentse-dorpen-en-stadjes