Foto van de week 13 - 19 december 2021

ANSICHTEN afl. 158 Haaksbergen, Spoorstraat met Hotel “de Moriaan”

Deze foto van de Spoorstraat is omstreeks 1912 genomen en we zien de straat vanuit het oosten (Markt-Hibbertsstraat) in de richting van de splitsing met de Blankenburgerstraat. In het midden het toen bekende Hotel De Moriaan. De kaart is een uitgave van Van den Broek & Adolfs. Deze uitgeverij had sinds 1903 een filiaal aan de Markt in Haaksbergen (op de plek van de huidige Raadszaal) en was in 1901 opgericht in Enschede.
De ansichtkaart was bestemd voor “De Dames Aafje en Pietje, p.a. mevr. Klein, Amersfoort, Utrechtseweg 90”. De afzender is hun vriendin Maria, die bij de familie Hilhorst inwoonde. Zij schrijft:
“Haaksbergen, 27 juni p.a. H Hilhorst
B. Aaf en Piet! Bij dezen een groet van mij, niet mooi ik er zoo stiekum tusschen uit ben gegaan, maar neem me niet kwalijk! Daar stonden zoo 2 voor inkwartiering voor de deur waar ik ’s middags nog al druk mee was, eerst voor hun wastuig, toen koffie en brood. Toen hebben wij ze afgelevert voor de tuinman, daarna kwam mijn neef uit Enschede, die op de varkensmarkt ingekwartiert was dus was ik daarmee bezet. Ik heb het puik hoor en kan het nog wel uithouden. Ontvangt nu samen de beste groeten van u vriendin Maria dag hoor!”

Ergens tussen 1905 en 191….
Helaas vermeldde Maria niet het jaar waarin ze de kaart schreef en jammerlijk is ook de poststempel onleesbaar, dus volgt een klein onderzoekje om het bewuste jaar te weten te komen. Ze plakte er een groene postzegel van 2½ cent van het type cijferuitgave op. Deze postzegels werden tussen 1899 en 1913 uitgegeven. Dan is er nog het type kaart, in dit geval een kaart met een gedeelde achterkant, dus met een middenstreep. Dit type werd in 1905 geïntroduceerd. Er zijn nog een aantal aanwijzingen die ons op het juiste jaartal kunnen brengen. Ten eerste is dat de foto. We zien links behalve de stroompaal (van na 1902) het toen net nieuwe woon-winkelhuis van schoenmaker Ter Rahé, dat gebouwd werd in 1910, maar er is nog iets. Maria heeft het in haar schrijven twee keer over inkwartiering! Waarschijnlijk gaat het hier om het jaar 1914, het begin van de Eerste Wereldoorlog, hoewel de mobilisatie pas op 31 juli dat jaar werd afgekondigd. In krantenartikelen vond ik dat er hier in Twente vanaf 22 juni manschappen van de cavalerie werden ingekwartierd. Zij hielden hier toen al verkenningstochten. In Europa waren de spanningen ondertussen hoog opgelopen. In de loop van juli werden er per gemeente lijsten aangeplakt met daarop de namen van inwoners die voor het verlenen van inkwartiering en onderhoud van krijgsvolk, alsmede voor het stallen van paarden, in aanmerking kwamen. In Europa was in de jaren voor de oorlog een ingewikkeld stelsel van bondgenootschappen ontstaan. De verhoudingen tussen diverse landen, met in de hoofdrol Duitsland, Oostenrijk-Hongarije (de Centralen), waren behoorlijk op de proef gesteld. In de loop van 1914 was het wachten op het vonkje dat de oorlog zou doen ontbranden. De lont hiervoor lag klaar op de Balkan. Op 28 juni 1914 was het zover. Op die dag werd in Serajevo de Oostenrijkse troonopvolger aartshertog Franz Ferdinand samen met zijn vrouw vermoord door Gavrilo Princip, lid van een geheime Bosnisch-Servische socialistische beweging. Met zijn daad zette hij de keten van gebeurtenissen in werking die in de Eerste Wereldoorlog zou uitmonden.

Eerste Wereldoorlog
Een maand later op 28 juli 1914 verklaarde Oostenrijk-Hongarije de oorlog aan Servië en was de Eerste Wereldoorlog een feit. Duitsland verklaarde op 1 augustus de oorlog aan Rusland en twee dagen later aan Frankrijk. Op 3 augustus 1914 viel Duitsland het neutrale België binnen om via deze route Frankrijk te kunnen aanvallen. Hierop volgde de oorlogsverklaring van Groot-Brittanië aan Duitsland. Uiteindelijk raakten zo’n 16 staten betrokken in een strijd die behalve in Europa op meerdere continenten werd uitgevochten. De oorlog zou duren tot de wapenstilstand op 11 november 1918. Op 31 juli 1914 werd door de Nederlandse regering de algehele mobilisatie afgekondigd. In augustus 1914 waren 200.000 militairen in actieve dienst. In de grensprovincies werd op 26 september de staat van beleg afgekondigd, wat voor Haaksbergen betekende dat het onder militair gezag kwam. De grenzen moesten extra goed worden bewaakt en daarom werden hier militairen, zogenaamde grenstroepen, gelegerd. Hoewel Nederland buiten het strijdtoneel bleef (neutraal) had de ‘Grote Oorlog’ zeker gevolgen voor een grensgemeente als Haaksbergen.

Hilhorst
De kaartschrijfster Maria woonde in 1914 bij de familie Hilhorst aan de Goorsestraat 3, het grote uit vier woningen bestaande pand van de familie Volker. Helaas komen we niet achter de familienaam van haar, aangezien de Bevolkingsregisters bij het blad van de familie Hilhorst geen Maria hebben vastgelegd.
Hendrik Hilhorst (1867-1923) was boekhouder bij Ten Hoopen en één van de mensen die textielfabrikant Ten Hoopen kort voor 1899 naar Haaksbergen had gehaald. Arend Jan ten Hoopen was in 1899 (mede)oprichter van de Gereformeerde Kerk van Haaksbergen en omringde zich vooraf doelbewust met mensen die gereformeerd waren. Hilhorst was dus gereformeerd. Oorspronkelijk kwam hij uit Geesteren (Borculo), waar zijn vader molenaar was. De familie Hilhorst had in Geesteren de afscheiding uit de Hervormde Kerk meegemaakt en zich hierbij aangesloten. Hendrik Hilhorst huwde in 1899 te Olst met Alberdina Johanna Eilander (1867-1953). Het stel ging in Haaksbergen wonen en kreeg hier twee zonen, Hendrik (1900) en Hendrik Jan (1903). In de kerkenraad was Hilhorst als diaken en ouderling Ten Hoopens rechterhand, maar dat was hij ook als boekhouder in de fabriek. Het echtpaar Hilhorst is in Haaksbergen overleden en ligt begraven op het algemene deel van de gemeentelijke begraafplaats aan de Enschedesestraat. Het graf is behouden.

De panden op de foto
In het midden het befaamde Hotel De Moriaan van Floris Eijsink junior. Deze zou in de horeca niet gelukkig worden en richtte samen met zijn zwager Ten Brink, gehuwd met zijn zuster Mine Eijsink, in 1916 de Wollenstoffenfabriek op (op de locatie waar nu de TKF staat). Een succes werd deze onderneming niet. In 1922 viel het doek. In 1918 was ook hotel De Moriaan reeds gesloten en het pand werd in de periode 1919-1927 in drie delen verkocht.

Panden links
-Het pand uiterst links was het woonhuis van de glaszetter en huisschilder Hendrik Meijerink en zijn vrouw Dina ten Asbroek. Een deel van het huis werd verhuurd aan kostgangers. Diverse onderwijzers vonden hier gedurende korte of lange tijd onderdak. Het is nu Spoorstraat 11-13, waar vanaf 1918 de textielzaak van Dijkhuis was gevestigd (nu de winkel van Tuunte).
-Na de woning van de Meijerinks volgt een pand, dat op deze foto, behalve een deel van het dak, niet zichtbaar is. Tot 1914 woonde hier de koopman Levy Franken. In 1914 runde slager Korts uit Deventer hier, samen met zijn Goorse vrouw Willemina Bernarda Veehof, zijn zaak. In 1926 werd hier de winkel van drogist Ter Rahé gebouwd. Dit pand verdween tien jaar geleden en hier is nu de winkel van Schuurman Schoenen te vinden.
-Het hoge en brede pand is het winkel-/woonhuis van schoenmaker Ter Rahé (Sko Gait). Dit pand is gebouwd in 1910 en is tegenwoordig verhuurd aan Orrsing Schoenmode.
-Na Ter Rahé volgt de woning van de familie Jordaan, waarvan alleen een deel van de voorgevel is waar te nemen. Het was tot zijn overlijden in 1912 de woning van fabrikant Hendrik Jordaan. Tot 1919 werd de woning verhuurd aan de familie Simonsz-Lasonder. Simonsz, die geboren was in Montfoort, was rijksontvanger.

Panden rechts
- Het hoge en brede pand rechts met dakkapel was in 1899 gebouwd in opdracht van de ongehuwde horlogemaker en juwelier Herman Dievelaar (1874-1959). De helft van het pand (rechts) gebruikte hij voor zijn eigen zaak. De andere helft (links) werd het domicilie van zijn zuster Naatje (1865-1940), die gehuwd was met gemeenteontvanger Johan Meijerink. In het linkerdeel is nu de winkel van Hans Anders gevestigd en aan de rechterkant vinden we inmiddels al weer vele jaren Eetcafé Jeruzalem.
We zien de ventkar van bakker Wunderink klaar staan voor gebruik. Wunderink woonde en werkte rechts van het pand van Dievelaar. Dit pand (Spoorstraat 14, nu Twentse Genot) is dus niet zichtbaar op de foto.
-Het tweede pand met de houten topgevel staat op de hoek met de Blankenburgerstraat. Het was sinds 1844 eigendom van de Eijsinks op de Moriaan. Lang was er een grutterij gevestigd met aan de kant van de Blankenburgerstraat een stalling. Het zichtbare deel was een woongedeelte en is aan diverse mensen verhuurd geweest. Rond 1908 was hier de kleermakerij van Bekkers gevestigd en ten tijde van de foto woonde hier de familie Noordink-Nijhuis. Herman Noordink was kleermaker en runde een afzetfiliaal van de Almelose ‘Chemische Wasserij Gebr. Palthe’. In 1920 is het pand gesloopt en kwam hier het café van Overbeeke. In 1924 werd het nieuwe pand eigendom van A.L. ter Welle, die het café onder de naam Café ter Welle (de Moriaan) voortzette. Nu is op deze plek Mucci Jewels & Watches gevestigd.

Bronnen:
-Het kerkje van Ten Hoopen door Nico Spit; -Historie van Haaksbergen deel III; - Bevolkingsregisters wijk A 1910-1920 en Kadastrale leggers.

Foto afkomstig van de Facebookpagina Oud-Haaksbergen: https://www.facebook.com/groups/171140093245568, geüpload met commentaar door Eric Ooink van de Historische Kring Haaksbergen