Foto van de week 27 september - 3 oktober 2021

ANSICHTEN afl. 148 Haaksbergen, Padvindershuis Dievelaarschuur

Deze kaart van “Padvindershuis de Dievelaarschuur” is een uitgave van “Th. J. ten Vaarwerk, Eibergseweg 68, Haaksbergen” uit omstreeks 1960. Theo ten Vaarwerk (1909-1993) was winkelier/kruidenier in het huidige pand van restaurant Kota Radja.

De Dievelaarsschuur is een voormalige turfschuur en staat sinds 1951 aan het Dievelaarslaantje op park Scholtenhagen. De schuur is vernoemd naar de Haaksbergse steen- en pannenfabrikant Dievelaar, die ook handelaar in manufacturen was. De familie Dievelaar woonde vlak achter de Pancratiuskerk, aan het begin van de Oostenstraat (nu Jhr. Van Heijdenstr.). De steen- en pannenbakkerij runde Dievelaar aan de Appelhofweg. Het toenmalig dienstgebouw uit 1872 staat nu als boerderij De Appelhof bekend (fam. Spikker)

Turfschuur
Oorspronkelijk stond de Dievelaarsschuur in het Haaksbergerveen, waar Dievelaar er zijn gestoken turf in liet drogen. Het bouwwerk stamt uit de jaren 1860-1870 en bood naast droogruimten ook plaats voor twee paarden en voor de turfwagens. In de 19e eeuw werd turf nog als algemene brandstof gebruikt. Naast de winning van turf voor eigen gebruik was in die periode ook het turfsteken voor industriële doeleinden op gang gekomen. De opkomende textielindustrie vroeg steeds meer brandstof voor de stoomketels. Toendertijd had men de keuze tussen kolen en turf. Het gebruik van kolen was een dure zaak, wegens een slechte bereikbaarheid van het Duitse Salzbergen bij Rheine en de hoge invoerrechten. Stoomketels werden aanvankelijk met het goedkope turf gestookt. Dievelaar, die een echte handelaar was, gebruikte de turf dus niet alleen voor zijn eigen bedrijf, maar was ook leverancier voor de blekerij en blauwververij van de firma Jordaan. Steenkolen werden alleen in de weekenden gestookt om de ketels op temperatuur te houden. Toen in de tweede helft van de zestiger jaren van de 19e eeuw de spoorlijn Almelo-Hengelo-Salzbergen gereed kwam betekende dit een beter functionerend transport van kolen. Vanaf dat moment wordt er minder turf voor de industrie verbruikt. De grote kentering kwam vanaf 1884 toen de spoorlijn door Haaksbergen gerealisiseerd was. Nog eenmaal was er een toename van het turfgebruik waar te nemen, namelijk in de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) en de eerste jaren hierna. Gedurende de oorlogsjaren was er bijna geen levering van steenkool vanuit het Ruhrgebied. Na 1930 was het gedaan met de massale turfwinning. De vijf droogschuren in het Haaksbergerveen waren op één na verdwenen en deze laatste, de schuur van Dievelaar, werd verkocht aan textielfabrikant J.G.H. (Gerard) Jordaan. Deze besloot er te midden van het fraaie natuurgebied een theehuis in te richten, waarbij de paardenstal werd omgebouwd tot keuken.
Verhuizing naar het Scholtenhagen

In het kader van de werkverschaffing nam de Nederlandse regering in 1938 het besluit om in Haaksbergen in en rond het huidige Haaksbergerveen vele hectares veen- en veldgrond te ontginnen. De benodigde grond hiervoor was door de Staat gevorderd. Onder begeleiding van de Heidemij moesten vele werklozen met de schop ‘de woeste grond’ omwerken tot landbouwgrond. Het gevolg was dat de vele honderden kleine kavels tot een groot gebied werden samengevoegd. Jordaan besloot in 1939 de voormalige turfschuur af te breken en in onderdelen op te slaan om deze later te herbouwen. In 1944 vond hij hiervoor een geschikte plek in het Niekerker Veen, achter ‘de Kikvos’. Dit plan ging echter niet door, waarna de Dievelaarsschuur op initiatief van de Han Jordaan Stichting naar het Scholtenhagen verhuisde. Hier kon de voormalige droogschuur worden herbouwd als troephuis voor de padvindersgroep Haaksbergen Groep I, die na de Tweede Wereldoorlog was omgedoopt in Han Jordaan Groep, tegenwoordig Scouting Han Jordaan. De restauratieplannen werden ontwikkeld door de Almelose architect Jan Jans. In maart 1950 deed de Han Jordaan-Stichting een ‘verzoek tot verplaatsing en inrichting van de Dievelaarsschuur tot Padvindershuis’ bij de gemeente. De benodigde bouwvergunning volgde korte tijd later. De Haaksbergse firma Nijhuis (de Krane) nam de herbouw op zich. In 1951 kon de voormalige turfschuur als clubgebouw door de scouting in gebruik worden genomen en die functie heeft het tot 2021 behouden. De naar het gebouw leidende laan kreeg in de volksmond al spoedig de naam 'Dievelaarslaantje'.

Scouting Han Jordaan
De geschiedenis van de Haaksbergse scouting gaat terug naar 1928, toen hier een afdeling van de Nederlandse Padvindersvereniging werd opgericht. De plaatselijke initiatiefnemers waren Henk Nijland en de broers Henk en Frits Tankink. Na de Tweede Wereldoorlog werd de naam veranderd in de Han Jordaan Groep, naar het lid Han Jordaan (1918-1945), die slachtoffer was geworden van de gruweldaden van de nazi’s. Ter herinnering aan hem werd door zijn erfgenamen in 1947 de Han Jordaan Stichting opgericht, die ten doel had een clubgebouw voor de padvindersgroep te realiseren.

Op 9 september 1951 werd de huidige Dievelaarschuur op het Scholtenhagen door districtscommissaris N. Gerzee geopend. Hij wees de padvinders op hun plicht om het groepshuis niet alleen als tehuis, maar ook als monument te beschouwen. Later schonk de Stichting symbolisch, door middel van een bronzen plaquette van Han het Groepshuis 'de Dievelaarschuur' aan de Padvinders-groep, die inmiddels de naam had veranderd in de 'Han Jordaan Groep'. In het begin van de jaren tachtig werd de schuur steeds minder gebruikt voor activiteiten. De schuur werd zo nu en dan nog wel eens verhuurd, maar de toestand van het gebouw werd er niet beter op. Op een gegeven moment wilde de andere scoutinggroep die Haaksbergen toen nog kende, ’t Varick, het onderkomen aan de Ten Vaarwerkstraat graag uitbreiden, totdat het scoutingsoog op de Dievelaarschuur viel. Daarbij was het uiteraard mooi meegenomen dat in de statuten van de eigenaar van het gebouw stond vermeld dat de schuur alleen mocht worden gebruikt voor scoutingsactiviteiten. Er werd in 1989 een fusie aangegaan en het onderkomen werd van binnen ‘gemoderniseerd’ of aangepast aan de eisen des tijds. De naam van de scoutinggroep is sindsdien ‘Scouting Han Jordaan’, met de Ten Vaarkwerkstraat 51 als hoofdonderkomen. Eind 2005 hield de Han Jordaan Stichting op te bestaan. Deze was tot dan eigenaar van de Dievelaarsschuur en het naastgelegen IVN-gebouw. Vanaf 2006 is de Stichting Groot Scholtenhagen de eigenaar van deze gebouwen.

Han Jordaan (1918-1945)
Als zoon van de Haaksbergse fabrikant J.G.H. Jordaan was Han voorbestemd een leidende functie te krijgen in de textielfabriek. In juli 1940 studeerde hij in Engeland af als textielingenieur. Inmiddels waren de Duitsers ons land binnengevallen, waardoor terugkeer naar Nederland niet raadzaam was. Hij meldde zich toen als vrijwilliger aan bij de Royal Dutch Naval Air Service en trad later toe tot de Britse Intelligence Service. In maart 1942 werd Han voor zijn eerste actie, als geheim agent van de Special Operations Executive, in Nederland ingezet. Begin mei 1942 kwam hij door verraad in handen van de Duitsers terecht, waarmee hij slachtoffer was geworden van het zogenaamde England Spiel. Hij werd gevangen gezet in ‘het Oranjehotel’ in Scheveningen. Daarna kwam hij via kamp Sachsenhausen bij Oranienburg in Mauthausen terecht. Op 21 april 1945 is hij daar gestorven.

Passende nieuwe functie
Helaas kan de Stichting Groot Scholtenhagen op zoek naar een nieuwe gebruiker voor de Dievelaarsschuur, die sinds 1996 de gemeentelijke monumentenstatus heeft. De scouting Han Jordaan maakte in 2020 bekend dat één van de twee onderkomens, per 1 januari 2021 noodgedwongen afgestoten moest worden en daarmee raakte de Dievelaarsschuur na bijna 70 jaar zijn functie als padvindersonderkomen kwijt. Hopelijk kan de Stichting Groot Scholtenhagen op niet al te lange termijn een geschikte huurder/gebruiker voor dit bijzondere Haaksbergse monument vinden. De Dievelaarsschuur herinnert ons niet alleen aan het voormalige turfwinnen en de steen- en pannenindustrie die Haaksbergen rijk was, maar houdt ook de naam van de familie Dievelaar en natuurlijk die van Han Jordaan in ere. Bovendien is het gebouw één van de parels van Park Scholtenhagen.

Bronnen:
- In het verleden ligt het heden, Een eeuw Stichting Scholtenhagen (Haaksbergen 2002), Heeren en Helden van Haaksbergen (Haaksbergen 2010) en diverse krantenartikelen.

Foto afkomstig van de Facebookpagina Oud-Haaksbergen: https://www.facebook.com/groups/171140093245568, geüpload met commentaar door Eric Ooink van de Historische Kring Haaksbergen