Foto van de week 7-13 juni 2021

ANSICHTEN afl. 132 Haaksbergen
& een beschrijving van Haaksbergen uit 1844

Deze vrolijke kaart van Haaksbergen ging als vakantiegroet in de zomer van 1999 op de post voor mevrouw Schutten in Assen. We zien elf foto’s, waarvan er eentje niet in de gemeente Haaksbergen is genomen. De foto’s dateren uit circa 1995. Villa De Blanckenborgh heeft hier nog duidelijk een woonfunctie.
In de 20e eeuw zijn voor het toerisme veel algemene ansichtkaarten met de mooiste foto’s van Haaksbergen verschenen. Met een paar foto’s wordt duidelijk gemaakt wat de gemeente te bieden heeft. Na 2000 nam ‘ons mobieltje’ deze taak over. We maken zelf foto’s van het moois dat we waarnemen en versturen deze naar Jan-en-alleman of verspreiden het via de sociale media.

In de 18e en 19e eeuw moest men het doen met reisbeschrijvingen. De oudst bekende is die van Andries Schoenmaker uit Amsterdam, die Twente rond 1730 bezocht. Echt vleiend is hij niet over ons dorp. Haaksbergen komt er beter af in het Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden van de auteur Abraham Jacob van der Aa. Zijn werk bestaat uit 14 delen, die tussen 1837 en 1851 verschenen. Haaksbergen beschrijft hij in het vijfde deel dat in 1844 het licht zag:

“HAAKSBERGEN, Gemeente in Twenthe, provincie Overijssel, Arrondisement Almelo, Kanton Enschede, palende N aan de gemeenten Ambt Delden, Hengelo en Lonneker, O aan de Pruisische provincie Rijnland, Z aan de Pruisische provincie Rijnland en de Geldersche gemeente Eibergen, W aan de Geldersche gemeente Neede en de gemeente
Diepenheim.
Deze gemeente omvat het dorp Haaksbergen, benevens de buurschappen Honesch, Buurse, Langelo, Brammelo, Holthuizen, Eppenzolder, Boekelo en Braam. Zij beslaat eene oppervlakte van 10553 bunder, telt 742 huizen, bewoond door 860 huisgezinnen, uitmakende een bevolking van ruim 4500 inwoners, die hun bestaan vinden in den landbouw, veenderijen, houtskoolbranderijen, weverijen, linnenbleekerijen, handel in garen, turf, houtskolen, eiken run, schelhout [geschilde stammetjes], eijeren , linnen, serviesgoed [huishoudtextiel], diemet [geruwd weefsel], bombazijn [grof katoenweefsel], pilou [dito geruwd], marseilles [gestreepte katoen], calicot [gebleekte katoen], chelasse [blauwwit schortebond], pellen [effen ruitweefsel], katoen, wollen en linnen garens, stukhak of afval van vlas enz. Ook heeft men er 2 katoenspinnerijen, 2 calicotsfabrieken en eene wolkammerij, eene linnenbleekerij, een orgelmaker en bovendien wordt er in de meeste huizen geweven. De bierbrouwerijen en jeneverstokerijen, die er vroeger bestonden, zijn thans niet meer in werking.

De Hervormden, die er 1000 in getal zijn, maken de gemeente van Haaksbergen uit welke tot de klassis van Deventer, ring van Enschede, behoort. De eerste, die in deze gemeente het leeraarsambt heeft waargenomen is geweest GERHARDUS LINDENHOVIUS, die in het jaar 1600 herwaarts kwam en in het jaar 1605, wegens den vijand, zijne plaats moest verlaten, waarna HAAKSBERGEN eerst in het jaar 1646 weder eene Predikant bekwam, in LAMBERTUS VAN RIJSWIJK. Het beroep werd vroeger gedaan door de Goedsheeren en den Kerckeraad. Het laatste beroep is alleen gedaan door den Kerkeraad. De Roomsch Katholieken, die hier ongeveer 3500 in getal zijn, maken eene statie uit, welke tot het aartspriesterschap van Twenthe behoort, en bediend wordt door eenen Pastoor, geadsisteerd nu eens door éénen en dan eens door twee Kapelaans. De Israëlieten, die hier ruim 30 in getal zijn, hebben hier eene bijkerk, welke tot de ringsynagoge van Oldenzaal behoort.
Men heeft in deze gemeente vier scholen, als ééne te Haaksbergen, ééne te Buurse, ééne te Langelo en Brammelo, en ééne te Holthuizen, Eppenzolder en Boekelo, welke gezamenlijk door een gemiddeld getal van ruim 600 leerlingen bezocht worden.

Deze gemeente, heeft vele heidevelden, met welker ontginning men zich hoe langer hoe meer bezig houdt. Zij wordt door de Buirserbeek bijna geheel in de lengte doorsneden. Daar er ook nog eenige andere beken doorvloeijen, ontstaan hieruit, bij den heuvelachtigen en boschrijken grond, vele schilderachtige partijen; vooral is het gezigt op HAAKSBERGEN fraai van den, zich op den Gelderschen grond verheffende, doch nabij gelegenen Needschenberg.

HAAKSBERGEN , HAAXBERGEN of HOEKSBERGEN, ligt 5 uur Z ten O van Almelo, 2¾ uur ZW van Enschede, 3 uur O van Goor, 20 minuten N van de Buirserbeek. Men telt er in de kom van het dorp 191 huizen en 1400 inwoners. Het is een groot en volkrijk dorp, dat reeds zeer oud moet zijn, hoewel de tijd der stichting niet bekend is. Het oudste gebouw, de Dom van Munster genaamd, dagteekent van het jaar 1511, zijnde nóg het jaartal XVCXI in den gevel te lezen. De Hervormden hadden hier vroeger de parochiekerk in gebruik. Deze kerk was vóór de Reformatie aan den H. PANCRATIUS toegewijd. Destijds had de Heer van Overijssel het patronaatsregt, en zij werd door de Conventueele Minderbroeders van Zuidbroek [Zwillbrock] bediend. In het jaar 1809 werd deze kerk met de daartoe behoorende kerkgoederen door den voormaligen Koning LODEWIJK den Hervormden ontnomen en aan de Roomsch Katholijken geschonken. In het jaar 1810 is door de Hervormden eene nieuwe koepelkerk gebouwd, welke zoo uit eigen fondsen als uit eene, gift van 13.000 gulden door den toenmaligen Koning daargesteld is, die er zeer net en eenvoudig van binnen uitziet en voorzien is van een fraai orgel, met twee handklavieren en achttien registers, alsmede van zilveren schotels, kan en bekers bij het gebruik van het H. Avondmaal , benevens een zilveren schotel en doopbekken, herkomstig uit zekere ruime gift in het jaar 1697 door Mejufvrouw CATHARINA LANSINK, geboortig van Haaksbergen, overleden op Java. De R.K. kerk aan den H. PANCRATIUS toegewijd, is in het jaar 1520 gebouwd, en heeft in het jaar 1838 een aanzienlijk herstel ondergaan. Deze kerk is van eenen toren en een orgel voorzien. De synagoge in het jaar 1828 gesticht is een klein gebouw. De dienst daarin wordt door den oudsten af notabelsten Israëliet bestuurd.
De dorpschool, waarin, ook de kinderen van de buurschap Honesch onderwijs genieten, wordt door een gemiddeld getal van 250 leerlingen bezocht. De kermis valt in den 24 Augustus.

Vroeger lag onder deze gemeente eene oude schans de Wakelvelderschans geheeten, met hare redouten; ook stond er een kasteel, de Blankenburg genaamd, van welk laatste nog eene straat in het dorp haren naam ontleent. Vroeger vond men er de adellijke huizen, het Spanbed, het Sonderen en het huis Rauschenburg. HAAKSBERGEN is de geboorteplaats van den Godgeleerden HERMANUS SCHOLTEN, geboren 28 Mei 1726, overleden 10 October 1783, als Hoogleeraar in de Godgeleerdheid te Leyden. In het begin dezer eeuw leefde hier BEREND LAARVELD, zeer algemeen bekend onder den naam van KIEKE BEREND, door zijne beroemdheid als Ziener.
Het wapen van HAAKSBERGEN bestaat uit een vijfhoek op een rood veld. De tijd en gelegenheid bij welke dit wapen dit wapen ontvangen en aangenomen werd, kan rnet geene zekerheid bepaald worden, ofschoon men den oorsprong zeker in de tijden der Spaansche heerschappij te zoeken hebbe.”

Het concept van deze plaatsbeschrijving had Van der Aa ter aanvulling en correctie opgezonden aan de burgemeester van Haaksbergen, H.A.P. Schaepman. Deze heeft het concept ter behandeling gegeven aan H.J. Franssen, het toenmalige hoofd van de markeschool van Holthuizen/Eppenzolder en Boekelo. Het manuscript van Franssen ligt in het Historisch Centrum Overijssel (vermoedelijk in het archief van de Hervomde Gemeente Haaksbergen) en bevat meer informatie over Haaksbergen dan Van der Aa heeft gepubliceerd.

Foto afkomstig van de Facebookpagina Oud-Haaksbergen: https://www.facebook.com/groups/171140093245568, geüpload met commentaar door Eric Ooink van de Historische Kring Haaksbergen