Foto van de week 7 - 13 december 2020

Twentsche boerderij ANSICHTEN afl. 107

Dit idyllische plaatje van het Twentse landschap met boerderij is bijna 100 jaar oud. Het kan desondanks zo gebruikt worden voor een pleidooi voor koeien in de wei. In juli 1925 zond “Christien” dit kaartje “Aan de Jongejuffrouw D. ten Broeke”. De adressering luidt als volgt: “achter het spoor, Haaksbergen”. Daar moeten we het mee doen! Wie is deze jongejuffrouw D. ten Broeke?

De term “achter het spoor” moet vanuit het dorpshart worden gezien. In 1925 stond er nog niet zo veel dorpse bebouwing aan de andere kant van de spoorlijn. Het scheelt dat er op dat moment maar één familie Ten Broeke ‘achter het spoor’ woonde. Het gaat hier om het gezin van Gerhardus Johannes (Graads) ten Broeke (1886-1978) en Elisabeth Hermina Hendrika ter Huurne (1886-1977). Graads ten Broeke was hier beter bekend onder de naam Bosch-Graads. Deze naam had hij te danken aan de plek waar hij geboren was, namelijk in Langelo op het Scholtenhagen. Eén van de drie oorspronkelijke wönnersplaatsen (huurderswoningen) van Het Hagen was het boerderijtje De Boschplaats, dat we tegenwoordig als de kinderboerderij kennen. Graads’ vader Jan Hendrik ten Broeke (1844-1930) was hier in 1875 de nieuw pachter geworden. Hij was afkomstig van boerderij De Zandboer, verderop in Langelo (Aaftinksweg) en huwde in dat jaar met Aleida ten Thije. Op de Boschplaats werden hun vijf kinderen geboren, waarvan Graads nummer vier was. Graads werd metselaar van beroep en begon in 1910 met een klein handeltje in bouwmaterialen. In 1911 huwde hij met de oudste dochter van de timmerman Herman ter Huurne alias Franken of Schutten Herman en Dina Schreibelt alias Kief-Diene van de Buurserstraat. De broer van mevrouw Ten Broeke-ter Huurne was Theodoor ter Huurne alias Kief-Theo, in 1927 de oprichter van Timmerfabriek en aannemersbedrijf Ter Huurne.

Graads ten Broeke en zijn vrouw woonden aanvankelijk in het dorp op het adres A 229, dit is in de omgeving De Braak/Dr. Ariënsstraat. De handel in bouwmaterialen vergde steeds meer ruimte. Graads ging op zoek naar een geschikte plek voor zijn groeiende onderneming. In 1922 kocht hij aan de Parallelweg een bestaand pand dat diende als slachthuis met daarnaast een stuk bouwland, zodat hij in de toekomst kon uitbreiden. Verkoper was de koopman/slager Hartog de Jong. Diens vader Izaak Mozes of Izak de Jong was hier in 1899 een exportslagerij onder de naam I.M. de Jong gestart. Ten Broeke begon in 1922 met een grondige verbouwing en stichtte hier zijn eigen woning met werkplaats. Hier kon hij verder werken aan zijn onderneming in bouwmaterialen, dat recht achter het station was gevestigd en de naam kreeg van “Ten Broeke Bouwmaterialenhandel en Cementwaren”.

Ten Broeke verhuisde omstreeks 1923 met zijn gezin naar de Parallelweg. De woning kreeg het adres A 189. Er waren op dat moment drie dochtertjes: Leis van 1912, Diene van 1913 en Riek van 1916. Aan de Parallelweg werden twee zonen geboren: Hendrik in 1924 en Herman in 1928.

De ansichtkaart was in 1925 dus bestemd voor zijn twee dochter Diene. Deze werd als Gerridina Hendrika ten Broeke geboren op 9 augustus 1913 in wijk B. Ze werd in tegenstelling tot haar oudere en jongere zus niet ‘thuis’ in het dorp (wijk A) geboren, maar vermoedelijk op ‘De Boschplaats’ in Langelo, want dit viel onder wijk B. Diene huwde in 1943 met de klokkenmaker/juwelier Johan of Jan Meijerink (1902-1976). Zij betrokken zijn ouderlijke woning aan de Spoorstraat 18. Tussen 1944 en 1950 werden er vijf kinderen geboren. In 1946 waren ze de ouders geworden van een tweeling, waarvan één kindje levenloos ter wereld kwam. Diene mocht helaas niet oud worden. Ze stierf op 9 april 1951 op 37-jarige leeftijd en moest haar man en vier kleine kinderen achterlaten. Ze werd op 13 april begraven op de R.K. begraafplaats aan de Enschedesestraat. Op het bidprentje staat geschreven: “Dierbare echtgenoot, ween niet, want het offerleven is het ideaal van een Katholiek, bid voor mij, en zorg goed voor mijn lieve kinderen, waaraan ik mijn moederliefde niet meer kan schenken”.

Hoe verging het de andere kinderen van Bosch-Graads?
- Leis ten Broeke (1912-2000) huwde in 1949 met Jan Strengers, eigenaar van een loodgietersbedrijf aan de Blankenburgerstraat.
- Riek ten Broeke (1916-2015) huwde in 1949 met Jan Eijsink. Zij runden het bekende Hotel H.W. Eijsink aan de Spoorstraat 38, op de plek waar binnenkort de Hema zal openen.
- Hendrik ten Broeke (1924-1994) huwde in 1956 met Truus Bösing. Hendrik zette de zaak van zijn vader voort. De handel in bouwmaterialen werd in 1969 verplaatst naar de Spinnerstraat en 40 jaar geleden verkocht aan Ten Buren Bouwmaterialen.
- Jongste zoon Herman (1928-2016) woonde in Blaricum. Hij huwde met Liny Gröniger van de Eibergsestraat in Langelo.

De boerderij op het plaatje
De nog onbekende boerderij op de foto kent links aan de voorgevel een aanbouwsel. Dit is een ends-of bovenkamer, waarvan we in Haaksbergen nog diverse voorbeelden kennen. De endskamer is een uitbouw aan het boveneinde van het boerenhuis, die bestemd was voor de oudelui, een soort bejaarden- of seniorenwoning dus. Oorspronkelijk was hiervoor een apart gebouwde lijftocht (een klein boerderijtje) bestemd. Als de uittredende ouders waren overleden werd deze vaak verhuurd en werd het een wönnersplaats. Zodra er weer een erfopvolger ging trouwen, moest de lijftocht weer vrij voor de oudelui.
Op last van het provinciaal bestuur (Ridderschap & Steden) namen veel marken in Twente kort na 1700 een besluit omtrent de bewoning op de erven. Hier in Haaksbergen mochten er vanaf 1722 op de gewaarde erven voortaan maar twee woningen staan. Op het moment dat iets niet meer mag worden mensen creatief. Zo ook de Twentse boer. Dit besluit leidde tot het ontstaan van de endskamer. De voorkomende endskamers in Haaksbergen zullen allen dateren van na 1722. Endskamers ontstonden in de 18e eeuw op het moment dat er behoefte was aan een extra woonruimte en een tweede woning niet mogelijk was. Om dit probleem te omzeilen werd er voor de oudelui een kamer aan het huis gebouwd.
Endskamers kunnen zich zowel of aan de linkerkant of aan de rechterkant van de voorgevel bevinden. Dit zal afhankelijk zijn van de situatie ter plekke. De Haaksbergse erven het Assink, Harink en Dijkhuis kennen een endskamer aan de rechterkant van de voorgevel. Bij de erven Kleinsman, Scholten-Eums en Morsinkhof zit de kamer aan de linkerkant.

Foto afkomstig van de Facebookpagina Oud-Haaksbergen: https://www.facebook.com/groups/171140093245568, geüpload met commentaar door Eric Ooink van de Historische Kring Haaksbergen