Foto van de week 26 oktober - 1 november 2020

Haaksbergen, Volkspark Scholtenhagen ANSICHTEN afl. 101

Begin augustus 1928 stuurde ene Nico dit fraaie zomerse plaatje van het ‘Volkspark Scholtenhagen’ naar Mej. G. Eijlers in Hilversum. In 1928 was het volkspark eigendom van de Stichting Scholtenhagen en was de familie Bannink pachter van de boerderij en uitbater van de uitspanning.
Deze aflevering gaat over de bewoners van de boerderij in de periode Jordaan tot en met de komst van de familie Bannink naar Het Hagen.
Voorgeschiedenis
De geschiedenis van landgoed het Scholtenhagen met boerderij Het Hagen als middelpunt gaat terug tot 1284. Volgens een oorkonde van 25 juni 1284 heeft de priester Henricus van Hornekamp 7 solidi uit de opbrengst van het huis Thon Hagen in het kerspel Huckesberge geschonken voor het lezen van zielemissen (jaargetijden) van hem en zijn ouders. Hij doet deze schenking aan de broeders van de Commanderij van de Johannieter Orde te Steinfurt (een ridderorde), die Het Hagen in hetzelfde jaar ‘voor de vervulling van de naastenliefde’ kochten van de Heer van Steinfurt. Boerderij Het Hagen is het stamhuis van de familie Ten Hagen in Haaksbergen. Toen de weduwe Hermina ten Hagen in 1829 haar ogen definitief sloot, stierf hiermee de laatste Ten Hagen op Het Hagen. Hermina was aanvankelijk in 1798 gehuwd met Jan Derk Harbers en na zijn overlijden in 1801 hertrouwde ze een jaar later met Engbert Groothold. Na de Franse tijd was Hermina eigenaar geworden van het erf. In 1837 verkopen haar erfgenamen de boerderij voor fl. 4350,- aan Jan Derk ter Haar. Het aangekochte erf is dan 36 ha groot. Jan Derk ter Haar was afkomstig van de Hof te Langelo en verhuisde in 1841 met zijn gezin naar Het Hagen. De familie Ter Haar bleef eigenaar tot het jaar 1886. Jan Derk had goed geboerd. Het erf was inmiddels 78 ha groot en hiertoe behoorden drie wönnersplaatsen (kleine boerderijtjes die werden verhuurd). In 1886 besluit Ter Haar zijn erve Het Hagen te verkopen. Textielfabrikant Willem Hendrik Jordaan koopt 62 ha inclusief boerderij Het Hagen en de wönnersplaatsen ’n Tuten (de latere camping) en de Boschplaats (de latere kinderboerderij). De familie Ter Haar behoudt de grootste wönnersplaats, namelijk ’n Diek, waar de nazaten ook tegenwoordig nog wonen (naast Herdenkingspark Scholtenhagen).
Periode Jordaan
In de periode van Jordaan werd ook het oudste deel van het park in landschapsstijl aangelegd. Dit deel van het park zien we op deze foto. De vijver met een treurboom, beuk en coniferen op de achtergrond zijn passend bij deze ontwikkeling. De Twentse textielfabrikanten bezaten in die dagen vrijwel allemaal een buitenverblijf, waar de zomer werd doorgebracht. Door geldbelegging ontstonden langzamerhand uitgestrekte landgoederen. De eigenaren lieten hier als eerste een heren- of jachtkamer op één van de boerenerven bouwen of inrichten, waar zij konden vertoeven. Uit de aankoop van Het Hagen blijkt dat Willem Jordaan dezelfde wens moet hebben gehad of niet achter wilde blijven bij zijn collega’s in Twente. Onder Jordaan vond er in de herfst van 1887 een verbouwing plaats ‘van het Boerenhuis op ‘t erve Scholtenhagen’. Onder architectuur van de heer J. Moll te Hengelo werd door aannemer M. Geurs Leussen te Neede in het woonhuis een vertrek ingericht tot herenkamer. Voor de verwarming van deze kamer werd hier een schoorsteenmantel gebouwd, waardoor het huis werd voorzien van een tweede schoorsteen (op de foto te zien). Daarnaast werd aan de zuidzijde (rechterkant) van het woonhuis een kleine veranda gebouwd, die vanuit de herenkamer toegankelijk was.
Naaldenberg
Onder Willem Hendrik Jordaan komt er een nieuwe boer op Het Hagen, die echter als zetboer door hem wordt ingezet. Dit wil zeggen dat hij voor de eigenaar, in dit geval Willem Jordaan, de boerderij beheerde en in loondienst was. Op 18 mei 1886 wordt er een huurcontract gemaakt met Jan te Waarlo en Gerrit Derk Naaldenberg, landbouwers op de bouwplaats de Visscher, onder Lochuizen te Neede. De looptijd is 6 jaar. De eerste twee jaren betaalden zij per jaar aan huur fl. 300,- en de overige 4 jaren fl. 350,-. Vanaf 8 december 1886 komt het gezin van Gerrit Derk Naaldenberg (Visschers Derk) met de schoonouders Te Waarlo op Het Hagen wonen.
Gerrit Derk Naaldenberg werd geboren op 3 december 1859 te Neede. Hij huwde begin mei 1886 met Willemina te Waarlo, geboren 15 juni 1857 te Vorden. Zij hebben de volgende kinderen:
1. Johanna Hendrika Naaldenberg, geboren 1886 te Neede.
2. Henders Naaldenberg, geboren 1887 op Het Hagen.
3. Gerritjen Naaldenberg geboren 1890 op Het Hagen.
Pachtbaas Willem Jordaan kreeg in 1891 een kwestie met Gerrit Derk Naaldenberg, die aanleiding is geweest om het huurcontract niet te verlengen. De familie Naaldenberg vertrok omstreeks september 1892 naar het erve Damme of Demmer (wijk C nr. 9). Dit is nu het pand van Weegerink Sierbestrating aan de Demmertweg 12. In 1896 moest het echtpaar Naaldenberg afscheid nemen van hun dochtertje Henders, dat op 8-jarige leeftijd was overleden. Daarna wordt het gezin in 1897 en 1899 uitgebreid met twee zonen. Naaldenberg is vanaf 1903 caféhouder. Hij verhuisde naar het eind van de Spoorstraat waar hij in 1903 een stationscafé had opgericht (nu deels Lansinkstraat en Frankenhuisterrein).
Greve
Johan Hendrik Greve werd de volgende huurder van boerderij Het Hagen. Ook Greve was zetboer onder Willem Jordaan. Dat bleef hij ook de eerste vier jaar onder de Stichting Scholtenhagen. Vanaf 1906 wordt hij pachtboer onder de “Stichting”. De familie Greve komt op 15 september 1892, vanuit Enschede, in Langelo wonen.
Johan Hendrik (Hendrik) Greve werd geboren te Lonneker op 24 juli 1841. Greve was vanaf 1847 opgegroeid op de Oostendorper Watermolen. Hij overleed op Het Hagen op 14 december 1919. Zijn ouders waren Jan Willem Greve, de molenaar op de Oostendorper Watermolen te Langelo en Maria Juliana Stuve. Hij huwde in december 1891 te Haaksbergen met Christina (Christien) Loonstein, die te Eibergen werd geboren in 1870. Christien overlijdt in november 1928 te Haaksbergen.
Zij hebben de volgende kinderen:
1. Maria Johanna (Marie) Greve, geboren 1892 in Enschede. Zij huwde in 1918 met de veekoopman Jan Vrieze.
2. Jan Greve, geboren 1894 op Het Hagen. In 1920 landarbeider. Hij gaat na 1927 wonen bij zijn familie op de Oostendorper Watermolen, waar hij venter is. Hij overlijdt ongehuwd, op tragische wijze in 1941.
3. Johanna Willemina (Jo) Greve, geboren 1897 op Het Hagen. Zij huwde in 1922 met Hermanus Bernardus (Herman) Waanders, geboren 1898 op ‘’n Tuten’. Uit hun huwelijk worden twee kinderen geboren: Riek in 1922 op Het Hagen en Herman in 1933.
4. Willemina Johanna (Mina) Greve, geboren 1902 op Het Hagen. Zij trouwde in 1926 met de chauffeur Hendrik Morssink.
Na het overlijden van Hendrik Greve in 1919 neemt zijn weduwe Christien Loonstein de pacht over. Zij wordt in bevolkingsregister na 1919 als hoofd vermeld met beroep landbouwster. Vanaf 1922 is het gezin van haar dochter Jo gehuwd met de fabrieksarbeider Herman (Tuten) Waanders inwonend.
De familie Greve blijft pachter tot Martini 1927. Zowel moeder Greve-Loonstein als het gezin Waanders gaan elders in Haaksbergen wonen.
Andere pachtbaas
In de periode Greve op Het Hagen overlijdt de pachtbaas Willem Jordaan in 1902. Deze laat bij zijn overlijden Het Hagen met alle bebouwingen en ruim 61 ha grond na aan een nieuw op te richten stichting die hij bij dit testament in het leven roept. “Ik roep bij deze in het leven éene Stichting welke te Haaksbergen zal zijn gevestigd en aan welke ik de naam geef van ’t Scholtenhagen.”
Het park werd door zijn bepalingen in het testament een park waar de inwoners van Haaksbergen vrij toegang hadden. In de periode dat Willem Jordaan eigenaar was van Het Hagen was er geen horeca op de boerderij. Het was in zijn tijd een fabrikantenbuiten, dat niet openbaar toegankelijk was. Na het overlijden van Jordaan werd de herenkamer de bestuurskamer voor de Stichting. Onder de Stichting Scholtenhagen is het voorhuis van Het Hagen sinds 1902 als uitspanning in gebruik en konden de Haaksbergenaren er ‘iets gebruiken’. De voormalige woonkeuken werd vanaf dat moment een gelagkamer genoemd. In die tijd is ook de merkwaardige luchtkoker op het dak van het dwarshuis gekomen (op de foto te zien).
Bannink
Vanaf 1927 kwam de familie Bannink, vanuit Doetinchem, als pachter/uitbater op Het Hagen wonen.
Jan Wichert (Wichert) Bannink (1897-1980) huwde met Aaltje Jaantje Teeuwsen, geboren in 1898. Hun twee zoons worden op Het Hagen te Langelo geboren:
1. Adrianus Theodorus Johannes (Arie) Bannink (1927-1978), ongehuwd.
2. Gerrit Willem Evert (Gerrit) Bannink (1929-1981). Huwde in 1958 met Bertha Scholten uit Eibergen.
Gerrit en Bertha woonden vanaf hun huwelijk in het boerderijtje ’n Tuten (nu camping Scholtenhagen). Café-boerderij Het Hagen bleef bewoond door de ouders Bannink en hun oudste zoon Arie. Gezamenlijk runden ze het boerenbedrijf (12 ha grond), het café en later ook de winkel van het zwembad.

Foto afkomstig van de Facebookpagina Oud-Haaksbergen: https://www.facebook.com/groups/171140093245568, geüpload met commentaar door Eric Ooink van de Historische Kring Haaksbergen