In het laatste nummer van Aold Hoksebarge, de periodieke uitgave van de Historische Kring Haaksbergen, staat een artikel, gewijd aan hoekpanden in Haaksbergen, ontworpen door de Haaksbergse bouwkundige A.J. Schilderman (1894-1980). Een vijftal prachtig ontworpen winkel- woonhuizen, gebouwd in de jaren dertig van de vorige eeuw, worden er beschreven en met foto’s geïllustreerd. De meeste van deze karakteristieke hoekpanden hebben echter hun oorspronkelijke vorm en uitstraling verloren. Een uitzondering hierop is het woon- winkelpand aan de Eibergsestraat nummer 14, momenteel het Mexicaans restaurant El Charro, dat de oorspronkelijke uitstraling behouden heeft.

Het pand Eibergsestraat 14 is gebouwd in opdracht van G. Averdijk (1910-1995) die er vanaf 1935 vele jaren een slagerij heeft gerund. Hij was getrouwd (1935) met Bernarda Gezina Langezaal (1904-1995). Tot midden jaren vijftig  werden er in de achter de winkel gelegen slagerij varkens en runderen geslacht en uitgebeend. Het vlees werd bewerkt en in de winkel verkocht. In de jaren tachtig is de slagerij in deze winkel-woning voortgezet door de heer Hans Janssen (overleden januari 2021). Ook de familie Jansen heeft de slagerij hier vele jaren geëxploiteerd. Na de familie Jansen zette de familie Brummelhuis de slagerij nog een periode voort. Momenteel is er een Mexicaans restaurant in de voormalige slagerswinkel gevestigd. In april van dit jaar zal het restaurant verhuizen naar het voormalige Hemapand aan de Markt.  

Het buitenaanzicht en andere bijzondere elementen van het pand Eibergsestraat 14 zullen na het vertrek van het Mexicaans restaurant in de oorspronkelijke staat blijven, aldus de huidige eigenaar, de heer A. Tekkűpeli. De buitenkant is nog steeds zoals op de bouwtekening van 1933 aangegeven staat. Bouwkundige A.J. Schilderman koos ervoor om bij hoekpanden de entree ook op de hoek van het pand te situeren. De entree was dan vanuit meerdere invalshoeken goed zichtbaar.

Bouwkundige A.J. Schilderman  werd geïnspireerd door de architectuur van de Amsterdamse School. Hij ontwierp prachtige panden, waarvan er nog vele in Haaksbergen te bewonderen zijn, zo ook de voormalige slagerswinkel en het woonhuis van slager Averdijk. Wat onmiddellijk opvalt aan dit pand is de fraaie ingang met gemetselde omlijsting waarin geglazuurde stenen verwerkt zijn. Het handelsmerk van Schilderman was onder andere het creatief metselwerk aan door hem ontworpen woningen. Aannemers en metselaars waren niet altijd gecharmeerd van zijn ontwerpen omdat dit vaak meer tijd kostte. Ook glas in lood- ramen zie je veelvuldig bij ontwerpen van Schilderman.

Het pand  Eibergsestraat 14 is door de sector bouwhistorie van de Historische Kring genomineerd voor de Albert Rozemaprijs*. De prijs wordt nu voor de tiende keer uitgereikt. Dit jaar aan de heer A. Tekküpeli, op 27 januari, de geboortedag van Albert Rozema (1902-1982).

Vanwege de huidige beperkingen zal de uitreiking op een sobere manier plaatsvinden.

*De Albert Rozemaprijs wordt toegekend aan de eigenaar van een historisch pand die zich heeft ingespannen om karakteristieke elementen van dat pand te behouden. Het gaat hierbij nadrukkelijk niet om een grote restauratie, maar het in stand houden van een sprekend detail. De uitreiking van de prijs vindt elk jaar plaats op 27 januari, de geboortedag van Albert Rozema (1902-1982). Aan de Spoorstraat 4 had de destijds bekende pettenmaker een winkel in kleding en huishoudtextiel. Onverstoorbaar hield Rozema alles bij het oude. Tot aan de sloop in 1985 bleef zijn pand dan ook in volkomen authentieke staat.

Tekst: Henk Menkehorst
Foto's: Archief HKH en Henk Krooshof

Inhoud jaargang 53 nummer 4

Van de voorzitter…
Door: Wim Oltwater

Er is veel in dit jaar niet doorgegaan, maar er is tenminste één activiteit van onze Historische Kring Haaksbergen die we onverschrokken hebben doorgezet, namelijk ons lijf- en clubblad Aold Hoksebarge. Dit laatste nummer van deze jaargang is met 64 pagina’s extra dik. Hopelijk ervaren jullie, leden van onze vereniging, dit als een stukje genoegdoening voor het feit dat de corona dit jaar veel roet heeft gegooid in de maaltijd van activiteiten die de Historische Kring gebruikelijk opdient. Wij kijken uit naar het moment waarop wij met z’n allen kunnen terugkeren van het nieuwe naar het oude normaal.
Good Goan
Oeleu vuurzitter, Wim Oltwater

Verenigingsnieuws
Met als onderwerpen:

• Betaling jaarcontributie
• Historisch Centrum HKH gesloten
• Algemene ledenvergadering
• Rabo ClubSupport
• Cheque voor plaatjesboek
• Haaksbergse bijdragen in boek Overijssel in WO1
• Schenkingen
• Nieuwe leden

Van Wilhelmus tot Hoksebargs Volksleed
*door Frans de Lugt

In het kader van ‘75 jaar vrijheid’ heeft dit jaar vaak het Wilhelmus geklonken. Iedere Haaksbergenaar kent natuurlijk het eerste couplet van ons volkslied. Maar er zijn nog drie volksliederen waarmee de inwoners van onze gemeente een lijn hebben: de hymnes van Overijssel, Twente en van de eigen woonplaats. 
Al die volksliederen hebben hun eigen geschiedenis. Waarbij het lang niet altijd van een leien dakje liep:

• Van het Wilhelmus staat niet vast wie de dichter is.
• Het Overijssels Volkslied onderging een make-up.
• Het Twents Volkslied moest in het Twents worden vertaald.
• Het Hoksebargs Volksleed kende een gespannen verhouding tussen maker Henk Oosterholt en componist Ard Weeink.

De hoekpanden van Schilderman
*door Clemens Wentink (tekst) en Wim Oltwater (foto’s)

In onze serie ‘Achter de gevel’ dit keer geen gesprek met bewoners of gebruikers van een bijzonder pand, maar  een wandeling langs een aantal karakteristieke hoekpanden van architect Antoon Schilderman (1894-1980). Ze hebben ‘de tand des tijds’ doorstaan; wel met een wisselend resultaat.

Bank Frankenhuis herinnering aan een industrieel verleden
*door Clemens Wentink

Vrijdag 23 oktober is op het terrein van de voormalige textielfabriek Frankenhuis een bank onthuld die de herinnering aan dit karakteristieke bedrijf levend houdt. De fraai gemetselde bank op een centrale plek in de wijk is geen statisch monument, maar bedoeld als ontmoetingsplek voor de wijkbewoners. In de bank zijn vier gedenkstenen gemetseld, die het verhaal vertellen van de ups en downs van het bedrijf van Simon Frankenhuis & Zn. 

Hoe de ploddenfabriek van Frankenhuis overleefde
*Bron: Heeren en Helden van Haaksbergen, Wim H. Nijhof

Volgens overlevering in de familie begon de joodse slager Salomon Frankenhuis omstreeks 1870 met het inkopen en verzamelen van katoenafval op het terrein achter zijn slagerij. Dit schuchter begonnen bedrijfje groeide uit tot de derde textielonderneming van Haaksbergen. Salomon kocht in 1884 een stuk bouwgrond aan de weg naar Goor bij de in dat jaar gerealiseerde spoorlijn. Daar begon hij een jaar later zijn ‘ploddenfabriek’, waar afvalstoffen uit de katoenindustrie werden verwerkt. Aan de overkant kocht hij later grond voor de sorteerkamer, garage en het magazijn. In dit verhaal: hoe kwam Frankenhuis op het idee een afvalstoffenfabriek te beginnen? En hoe het verder ging.

Blankenburgerstraat, nummers 22, 123 en 124 (aflevering 23)

Aflevering 23 in onze serie over de geschiedenis van de panden en de percelen aan de Blankenburg en de Blankenburgerstraat. Er volgt in de komende jaargang nog één aflevering. Voor auteur Henny Slotman was deze reeks een megawerk, waarmee weer een belangrijk deel van de historie van Haaksbergen is vastgelegd. De adressen van de huizen in deze aflevering zijn nu Blankenburgerstraat nummer 1 t/m 9.

Kiek toch es… r.-k. basisschool Honesch
*door Caecil Waijerdink

Eind 1800 kocht de gemeente Haaksbergen van de marke Honesch een stuk heide aan de Molenveldweg 7 voor de bouw van een tweeklassige katholieke school. Deze r.-k. Heilig Hartschool was tot 1928 een Openbare Lagere school (OLS). Daarna werd de school omgezet in een r.-k. lagere school.  Eind augustus 1977 ging de r.-k. school weer samen met de OLS aan de Hasseltweg. Van de oude school staat een grote foto in het hart van dit nummer.

Uitvaarten in de kerkdorpen
*door Eric Ooink

Naast de kerkhoven en begraafplaatsen in Haaksbergen zijn ook de dodenakkers in de buiten onze gemeente gelegen kerkdorpen Beckum, Rietmolen en Hengevelde van betekenis. Dat zijn ze in het bijzonder voor de inwoners van de buurschappen Stepelo, Brammelo en half Boekelo (de Stegenhoek). Dat heeft te maken met de parochiegrenzen van deze drie kerkdorpen, die een deel van het grondgebied van de gemeente Haaksbergen omvatten. Dat is iets waar niet altijd bij stil wordt gestaan.

Kerkdorpen rondom Haaksbergen:

• Parochiekerkhof Hengevelde, ook voor inwoners uit de buurschap Stegenhoek;
• Parochiekerkhof Rietmolen (oude en huidige kerkhof), voor inwoners uit de buurschap Brammelo en een deel van Langelo;
• Parochiebegraafplaats Beckum, voor inwoners van Stepelo.

Als laatste in deze serie moeten enkele bijzondere plekken worden genoemd:

• Herdenkingspark Scholtenhagen (alleen voor as-bestemming);
• Klopjesgraf Olthuisweg;
• Familiebegraafplaats Van Heek op landgoed Het Lankheet (ligt net op Gelders grondgebied in de gemeente Berkelland);
• Marke-‘kerkhoven’.

Goorpaal herplaatst
*door Eric Ooink

De gemeenten Haaksbergen en Enschede zijn sinds 19 september weer een grenspaal rijker: de Goorpaal. De herplaatsing betreft een replica van de oorspronkelijke markepaal, die ergens voor 1965 is verdwenen. De oorspronkelijke paal stond bij de Hagmolenbeek, daar waar sinds 1856 de weg naar Enschede de beek kruist (nu de oude N18).

Uit het boek van Gerrit Leppink

Op 6 september 2018 overleed op 92-jarige leeftijd Gerrit Leppink. Tot het laatst werkte hij aan zijn boek over de tijd waarin zijn familie leefde. Aflevering 3 van een serie publicaties uit zijn levenswerk” de lijftucht.

Smiet miej oons Twents nich vot!
*door Marlies Nijhuis (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.)

De leste twee oetgaven van Aold Hoksebarge he'k 't meeste oaver de sproak had, hoo 't is begunnen of begeent. Dit stuk is ok de leste introduktie oaver disse materie.

Watermolen à la Christi
*door Frans de Lugt / foto Dolf Ruesink

De Oostendorper Watermolen bood eind augustus en begin september enkele dagen de aanblik van een kunstontwerp à la Christi. Deze in Bulgarije geboren Amerikaanse kunstenaar, die op 31 mei van dit jaar op 84-jarige leeftijd overleed, kreeg wereldfaam door het inpakken van beroemde bouwwerken.

Proces en vonnis tegen twee Haaksbergse klokkenluiders (1)
*door Frans Waanders

Klokkenluiders zijn ingewijden die een misstand aan de grote klok hangen. Denk aan de bouwfraude in 2001, toen uit de school werd geklapt over bouwondernemers die onderling afspraken maakten om de prijs voor grote projecten op te drijven. Haaksbergen kende ook zijn klokkenluidersaffaire: niet alleen figuurlijk, maar ook letterlijk. Dat was op 7 en 8 april 1798.